ابردیجیتال » مرکز آموزش ابردیجیتال » آموزش شبکه

مقدمه

ایران اکسس (Iran Access) به عملی گفته می‌شود که دسترسی به یک سرویس، وب‌سایت یا سامانه فقط از داخل مرزهای جغرافیایی ایران مجاز باشد (یعنی درخواست‌ها صرفاً از آدرس‌های IP تخصیص‌یافته به ایران پذیرفته شوند). این محدودیت معمولاً با ترکیبی از روش‌های شبکه‌ای و اپلیکیشنی پیاده‌سازی می‌شود و هدف‌های متنوعی از جمله امنیت سایبری، انطباق قانونی، کاهشِ هزینه ترافیک بین‌الملل یا تمرکز ترافیک روی شبکه ملی اطلاعات دارد. در ادامه شرحی دقیق، فنی و کامل از مفهوم، روش‌های پیاده‌سازی، مزایا، معایب، ریسک‌ها، اثرات اقتصادی-اجتماعی و راهکارهای جایگزین و تکمیلی ارائه می‌شود. سرور ایران اکسس ابردیجیتال مناسب این موضوع طراحی شده است.

– تعریف و دامنه کاربرد

– روش‌های فنی پیاده‌سازی (مرحله‌به‌مرحله و نمونه‌ها)

– سناریوهای عملی و موارد کاربرد

– مزایا فنی و سازمانی

– معایب، محدودیت‌ها و ریسک‌ها (فنی، حقوقی، اقتصادی، اجتماعی)

– تأثیر بر درگاه‌های پرداخت و کسب‌وکارهای میزبان خارج

– راهکارهای تکمیلی و جایگزین‌ها (امن‌تر و کم‌خسارت‌تر)

– چک‌لیست عملی برای پیاده‌سازی و نگهداری

– نتیجه‌گیری و توصیه‌های اجرایی

تعریف دقیق و دامنه

– «ایران اکسس» یعنی اعمال سیاست دسترسی که تنها به IPهای شناخته‌شده کشور ایران اجازهٔ اتصال می‌دهد.

– دامنه: می‌تواند فقط وب‌اپلیکیشن‌ها را شامل شود یا شبکه‌های داخلی، درگاه‌های پرداخت، APIها، پنل‌های مدیریت و حتی CDN/POPها را در بر گیرد.

– دو نوع عملیاتی:

1. دائم (long-term) — تصمیم راهبردی برای سرویس‌دهی فقط به کاربران داخل؛
2. موقت — پاسخ به حملات یا اقدامات اضطراری (مثلاً بعد از موج DDoS).

روش‌های فنی پیاده‌سازی (تفصیلی)

توضیح هر روش شامل مزایا، معایب عملیاتی و نمونه دستورات/قواعد نمونه.

1) GeoIP-based Blocking (لایه وب و فایروال)

– شرح: تشخیص موقعیت جغرافیایی آدرس IP با دیتابیس GeoIP و مسدودسازی درخواست‌های غیرایرانی.

– مکان پیاده‌سازی: Nginx, Apache (.htaccess)، تک‌سرور، لبه CDN، WAF، Load Balancer.

– ابزارها و دیتابیس‌ها: MaxMind GeoIP2/GeoLite2، IP2Location، دیتابیس‌های ثبت‌شده RIPE/ARIN/APNIC.

– نمونه (Nginx + GeoIP2): استفاده از ماژول ngx_http_geoip2_module برای تنظیم متغیر GEOIP_COUNTRY_CODE و سپس return 403 برای غیر IR.

– نقاط ضعف: دیتابیس نیاز به بروزآوری منظم، IPهای پراکسی/VPN قابل دورزدن، IPv6 نیازمند دیتابیسی بروز، پاسخ نادرست برای IPهای اشتراکی.

2) IP Range Whitelisting (فایروال شبکه‌ای)

– شرح: بارگذاری لیست شبکه‌های (CIDR) متعلق به کشور ایران در فایروال (iptables, nftables, Cisco, Juniper) یا ACL روتر/لینک.

– پیاده‌سازی نمونه: iptables/ipset با فایلی از CIDRهای IR (مثلاً ipset create iran hash:net; ipset add iran 5.16.0.0/13; سپس -m set –match-set iran src -j ACCEPT).

– نقاط ضعف: حجم لیست بزرگ، تأثیر در کارایی در روترهای نرم‌افزاری، نیاز به بروزرسانی مداوم، مشکلات با IP اشتراکی و NAT.

3) WAF / CDN / Edge Filtering

– شرح: اعمال سیاست‌ها در لبه شبکه ارائه‌دهندهٔ CDN یا WAF (Cloudflare, Akamai، یا CDN داخلی).

– روش‌ها: Rule-based geo-blocking، custom challenge (CAPTCHA/MFA) برای ترافیک خارجی، سرویس‌های PoP داخل کشور.

– مزایا: مقیاس‌پذیری، کاهش بار سمت سرور، دفاع بهتر مقابل حملات حجمی.

– معایب: وابستگی به ارائه‌دهنده، هزینه، پیچیدگی روتینگ ترافیک.

4) Application-level Authentication & Authorization (به‌جای یا همراه با GeoBlock)

– شرح: الزام به احراز هویت قوی (MFA، OAuth2، JWT با شرط‌بندی IP) برای دسترسی به قسمت‌های حساس.

– مزایا: دسترسی مشروع حتی از خارج امکان‌پذیر می‌شود؛ امنیت بهتر در برابر مهاجمین با IP ایرانی.

– معایب: نیاز به مدیریت هویت، پیچیدگی پیاده‌سازی و UX ضعیف برای برخی کاربران.

5) شبکه خصوصی و VPN‌های سازمانی / MPLS

– شرح: ارائهٔ سرویس‌ها روی شبکه‌های خصوصی یا استفاده از VPNهای سازمانی برای دسترسی سرویس‌های حساس.

– کاربرد: سامانه‌های بانکی/دولتی که نیازمند سطح بالای انطباق و لاگینگ هستند.

– معایب: هزینهٔ زیرساخت، مدیریت کلید/گواهی، پیچیدگی نگهداری.

6) BGP / Routing-based Enforcement و POPهای داخلی

– شرح: میزبانی سرویس در PoPهای داخلی یا ASهای محلی و محدودسازی انتشار روت به خارج؛ در برخی موارد استفاده از سیاست‌های BGP یا RPKI برای کنترل مسیر.

– مزایا: کنترل از لایهٔ حمل و کاهش خروج ترافیک.

– معایب: پیچیدگی نت‌ورکینگ، وابستگی به ISPها و ریسک‌ انزوای سرویس نسبت به اکوسیستم جهانی.

سناریوهای عملی و مثال‌های پیاده‌سازی

– درگاه پرداخت: بسیاری از بانک‌ها/شاپرک‌ها پس از تهدیدهای سایبری، دسترسی از IPهای غیرایرانی را بستند؛ راهکار موقت: Whitelist IPهای بانک برای پنل‌های مدیریتی و الزام MFA برای کاربران سرویس‌دهنده.

– سامانه‌های دولتی: میزبانی در دیتاسنترهای داخلی، GeoIP block و دسترسی مدیران خاص از طریق VPN امن با لاگینگ.

– پلتفرم‌های محتوا: استفاده از CDN داخلی برای صفحات عمومی + محدودسازی APIهای مدیریتی به IPهای ایرانی یا به شناسه‌های IAM.

مزایا (فنی و کسب‌وکاری)

– کاهش سطح حملات ناشناس خارجی (امکان کاهش بُرد حملات DDoS و اسکن).

– تطابق سریع با الزامات حاکمیتی یا دستورات مقامات در شرایط اضطراری.

– کاهش هزینهٔ ترافیک بین‌المللی و بهبود تأخیر برای کاربران داخل در صورت میزبانی محتوای داخلی.

– حفظ داده‌های حساس در داخل مرزهای کشور (در برخی سناریوها الزامی).

معایب، محدودیت‌ها و ریسک‌ها (جزئیات)

1) اثر بر تجربه کاربران مشروع خارج (مهاجرین، توسعه‌دهندگان، همکاران بین‌المللی).

2) زیان اقتصادی به کسب‌وکارهای مبتنی بر تعامل جهانی (APIها، SaaS، فروش خارجی).

3) امنیتِ کاذب: مهاجمان می‌توانند از VPN/پرکسی/سرورهای داخل کشور یا حساب‌های داخلی برای نفوذ استفاده کنند.

4) نگهداری و خطایابی: آپدیت مداوم دیتابیس GeoIP، مدیریت IPv6، همگام‌سازی لیست‌ها روی چند لایه (فایروال، WAF، CDN) پیچیدگی‌زاست.

5) ریسک حقوقی و سیاسی: افزایش نظارت، نقض آزادی دسترسی به اطلاعات و پیامدهای بین‌المللی.

6) در موارد میزبانی خارج: قطع اتصال سرویس‌های خارجی به درگاه‌های داخلی (تجربهٔ «درگاه پرداخت باز نمی‌شود»).

تأثیر ویژه بر درگاه‌های پرداخت و خدمات مالی

– مشکل رایج: سایت‌هایی که روی سرورهای خارج میزبانی می‌شوند ممکن است نتوانند به درگاه‌های بانکی متصل شوند یا کاربران خارج نتوانند پرداخت انجام دهند.

– علل فنی: بررسی IP مبدا توسط درگاه یا شبکه بانکی، بلاک CIDRهای خارج، احراز هویت بر پایه مکان.

– راهکارهای عملی: انتقال سرویس‌ها/نیم‌سرورها به دیتاسنتر داخل، استفاده از پراکسی معکوس داخلی، ایجاد endpoint داخلی برای تبادل با درگاه‌ها، همکاری با PSP برای whitelist کردن IPهای معتبر.

– ریسک‌های کسب‌وکاری: افزایش تراکنش‌های ناموفق، رهاشدگی سبد خرید، کاهش درآمد.

روش‌های دورزدن/بی‌اثر کردن و نقاط ضعف عملی

– VPN/Proxy/Tor و خدمات CDN خارجی می‌توانند GeoIP را دور بزنند مگر اینکه لایهٔ احراز هویت قوی وجود داشته باشد.

– مهاجمان هدفمند ممکن است از سرورهای داخل کشور اجاره کنند یا از کارمندان داخل سوءاستفاده کنند.

– بنابراین Iran Access باید بخشی از دفاع چندلایه (defense-in-depth) باشد، نه تنها مکانیزم امنیتی.

جایگزین‌ها و راهکارهای تکمیلی (توصیه فنی)

– احراز هویت قوی (MFA، دستگاه‌محور) و مدیریت هویت و دسترسی (IAM) برای کنترل دسترسی به منابع حساس.

– Zero Trust Architecture: اعتبارسنجی هر درخواست بر اساس هویت، وضعیت دستگاه و ریسک، نه صرفاً IP.

– Rate-limiting، WAF، IDS/IPS و SIEM برای تشخیص رفتار مخرب، نه صرفاً موقعیت جغرافیایی.

– شبکه توزیع محتوای داخلی (CDN داخلی) همراه با endpointهای امن برای تعامل با سرویس‌های بین‌المللی.

– VPN سازمانی یا IPsec برای مدیران و سرویس‌های B2B به‌جای باز گذاشتن دسترسی جهانی.

– پیاده‌سازی لاگینگ کامل و راهکارهای Audit برای بازبینی تلاش‌های دسترسی و رسیدگی قضایی یا امنیتی.

چک‌لیست عملی برای پیاده‌سازی Iran Access

1. طبقه‌بندی سرویس‌ها: حساس، نیمه‌حساس، عمومی.
2. تعیین سیاست دسترسی برای هر کلاس (مثلاً: عمومی=بدون محدودیت، حساس=IP داخل + MFA).
3. انتخاب لایهٔ اصلی اعمال محدودیت (WAF/CDN/Edge/Host).
4. تهیه و اتوماسیون به‌روزرسانی دیتابیس GeoIP و CIDRهای IR (ماهانه یا هفتگی).
5. پیکربندی fallback برای رفع اشتباه‌های جغرافیایی (مثلاً فرم درخواست استثناء با احراز هویت).
6. تست‌های دوره‌ای از لوکیشن‌های مختلف و با IPv6 برای بررسی ناسازگاری‌ها.
7. راهکار لاگ و مانیتورینگ (SIEM) برای تحلیل ترافیک مسدودشده و الگوهای حمله.
8. مکانیسم اطلاع‌رسانی به کاربران دربارهٔ محدودیت و فرایند دریافت دسترسی استثنایی.
9. برنامهٔ بازیابی کسب‌وکار و سناریوهای rollback (در صورت بروز مشکلات اقتصادی/فنی).
10. مستندسازی قانونی و هماهنگی با واحد حقوقی/نظارتی.

رویه‌های نگهداری و عملیاتی

– به‌روزرسانی روزانه/هفتگی دیتابیس GeoIP و اسکریپت همگام‌سازی روی همه لایه‌ها.

– مانیتورینگ نرخ خطاها و تراکنش‌های ناموفق (مخصوصاً درگاه‌های پرداخت).

– ثبت و تحلیل false-positiveها و ارائهٔ مسیر استثنا برای کاربران مشروع.

– بازنگری هر ۳-۶ ماهه سیاست‌های دسترسی نسبت به اثرات کسب‌وکاری و تهدیدات نوظهور.

سناریوهای مهاجرت (میزبانی خارج → داخل)

– گزینه 1: انتقال کامل سرویس به دیتاسنتر داخل کشور (مزایا: تطابق، دسترسی درون کشوری؛ معایب: SEO، تحریم‌های بین‌المللی، هزینه).

– گزینه 2: Hybird — لبه و API داخلی برای تراکنش‌های حساس و محتوای استاتیک در داخل؛ سرویس‌های غیر حساس در خارج.

– گزینه 3: استفاده از پراکسی معکوس داخلی یا Gateway که درخواست‌ها را از داخل به سرویس خارجی وصل می‌کند (نیاز به طراحی امنیتی و لاگینگ قوی).

سناریوی نمونه: پیکربندی Nginx + GeoIP2 (خلاصه فنی)

– نصب و پیکربندی ماژول geoip2، دانلود دیتابیس GeoLite2، در nginx.conf تعریف متغیر country_code، سپس در server block شرط return 403 اگر != “IR”.

– همراه بودن با logging تفکیکی برای درخواست‌های مسدودشده و endpoint تست برای بررسی false-positive.

معیارهای سنجش اثر (KPIs)

– درصد تراکنش موفق/ناموفق (خصوصاً پرداخت‌ها) پس از اعمال محدودیت.

– تعداد false-positiveهای گزارش‌شده در واحد زمان.

– میزان کاهش حملات/اسکن‌های خارجی (مقایسه قبل/بعد).

– تأثیر بر نرخ تبدیل و درآمد (برای کسب‌وکارها).

– هزینهٔ نگهداری و زمان خرابی ناشی از پیاده‌سازی.

نتیجه‌گیری و توصیه‌های اجرایی

– Iran Access ابزار مؤثری برای کاهش بخشی از تهدیدهای خارجی و تضمین دسترسی داخلی پایدار است، اما «راه‌حل نهایی امنیت» نیست.

– توصیه کلیدی: از Iran Access به‌عنوان بخشی از راهبرد امنیتی چندلایه استفاده کنید، همراه با احراز هویت قوی، WAF، SIEM و سیاست‌های مدیریت داده.

– برای کسب‌وکارها: پیش از اعمال محدودیت کامل، سناریوی تدریجی (آزمایشی روی بخش کوچکی از کاربران) اجرا کرده و KPIs را اندازه‌گیری کنید؛ مطمئن شوید درگاه‌های پرداخت و تجربهٔ کاربری حیاتی آسیب نمی‌بینند.

– برای سازمان‌های دولتی/بانکی: ترکیب میزبانی داخلی برای داده‌های حساس + دسترسی مدیریتی از طریق VPN سازمانی و لاگینگ جامع بهترین تعادل بین امنیت و دسترسی است.