مقدمه

این مقاله مرجع‌وار و عملی 60 دستور پراستفادهٔ لینوکس را به‌صورت سازمان‌یافته، فصل‌بندی‌شده و با قالب ثابت معرفی می‌کند. هدف فراهم‌کردن مرجعی سریع و کاربردی برای مدیران سیستم، توسعه‌دهندگان و کاربران لینوکس است. این دستورات در سرور مجازی لینوکس و سرور اختصاصی لینوکس قابل استفاده می باشد.

فصل 1 — فایل و دایرکتوری

فصل: عملیات پایه روی فایل‌ها و دایرکتوری‌ها — نمایش، ساخت، حذف، کپی، جابجایی، لینک‌دهی و اطلاعات فایل.

شرح و اپشن‌های مهم: فهرست کردن محتوا. -l: خروجی طولانی (مجوز، مالک، اندازه، زمان)، -a: نمایش فایل‌های مخفی، -h: اندازه‌ها را انسانی نمایش می‌دهد، -R: بازگشتی، -t: مرتب‌سازی براساس زمان.

مثال اجرا:

ls -lah

شرح و اپشن‌های مهم: تغییر دایرکتوری کاری جاری. cd یا cd ~ برای رفتن به دایرکتوری خانگی، cd – برای برگشت به دایرکتوری قبلی، cd .. برای یک سطح بالاتر.

مثال اجرا:

cd ~/projects

pwd

شرح و اپشن‌های مهم: چاپ مسیر مطلق دایرکتوری جاری. معمولاً بدون اپشن استفاده می‌شود.

مثال اجرا:

pwd

mkdir

شرح و اپشن‌های مهم: ایجاد دایرکتوری(ها). -p: ایجاد سلسله‌مراتبی والدین در صورت عدم وجود، -m MODE: تعیین مجوز اولیه (مثلاً 755).

مثال اجرا:

mkdir -p -m 750 ~/projects/new/project

rmdir

شرح و اپشن‌های مهم: حذف دایرکتوری تنها در صورتی که خالی باشد. –ignore-fail-on-non-empty برای نادیده‌گرفتن خطا در صورت غیرخالی بودن.

مثال اجرا:

rmdir old_folder

شرح و اپشن‌های مهم: حذف فایل‌ها و دایرکتوری‌ها. -r/-R: حذف بازگشتی دایرکتوری‌ها و محتوا، -f: بدون پرسش و اجباری، -i: پرسش قبل از حذف هر فایل، –preserve-root: جلوگیری از حذف /.

مثال اجرا:

rm -rf /tmp/mydir

شرح و اپشن‌های مهم: کپی فایل‌ها یا دایرکتوری‌ها. -r/-R: کپی بازگشتی، -a: حالت آرشیوی (حفظ مجوزها، لینک‌ها، زمان‌ها)، -i: پرسش قبل از بازنویسی، -u: کپی فقط اگر منبع جدیدتر باشد.

مثال اجرا:

cp -a ~/project /backup/project_backup

شرح و اپشن‌های مهم: جابجایی یا تغییر نام فایل‌ها/دایرکتوری‌ها. -i: پرسش قبل از بازنویسی، -n: بازنویسی نکن، -v: نمایش عملیات انجام‌شده.

مثال اجرا:

mv -v oldname.txt ~/archive/

touch

شرح و اپشن‌های مهم: ایجاد فایل خالی یا به‌روزرسانی timestamp فایل موجود. -c: ایجاد نکند اگر فایل وجود نداشته باشد، -t: تنظیم زمان دلخواه.

مثال اجرا:

touch ~/projects/.env

stat

شرح و اپشن‌های مهم: نمایش اطلاعات مفصل درباره فایل/دایرکتوری (اندازه، زمان‌های تغییر/دسترسی، مجوزها). -c FORMAT برای قالب‌بندی خروجی.

مثال اجرا:

stat -c "Size:%s Modified:%y" /var/log/syslog

file

شرح و اپشن‌های مهم: تشخیص نوع فایل (متن، اجرایی، باینری، فشرده و…). گزینه‌ها معمولی نیستند؛ خروجی براساس بافر magic است.

مثال اجرا:

file /bin/ls

شرح و اپشن‌های مهم: ایجاد لینک. -s: ساخت لینک نمادین (symlink)، -f: بازنویسی مقصد در صورت وجود، -n: جلوگیری از بازتاب‌های غیرمنتظره.

مثال اجرا:

ln -s /usr/local/bin/myapp ~/bin/myapp

شرح و اپشن‌های مهم: گزارش استفاده دیسک برای فایل‌ها/دایرکتوری‌ها. -h: خوانا برای انسان، -s: خلاصه، –max-depth=N: محدود کردن عمق.

مثال اجرا:

du -sh --max-depth=1 ~/projects

شرح و اپشن‌های مهم: نمایش فضای دیسک فایل‌سیستم‌ها (استفاده و آزاد). -h: خوانا، -T: نمایش نوع فایل‌سیستم.

مثال اجرا:

df -hT

فصل 2 — مجوزها، مالکیت و حساب‌های کاربری

فصل: تنظیم مجوزها و مالکیت، مدیریت کاربران و اطلاعات حساب.

chmod

شرح و اپشن‌های مهم: تغییر مجوزهای فایل/دایرکتوری به‌صورت عددی (مثلاً 755) یا نمادین (u+rwx,g+rx,o+r). -R برای بازگشتی.

مثال اجرا:

chmod -R 750 ~/projects/script.sh

chown

شرح و اپشن‌های مهم: تغییر مالک و گروه فایل/دایرکتوری. -R: اعمال بازگشتی، –reference=RFILE: تطبیق مالک/گروه با فایل مرجع.

مثال اجرا:

chown -R alice:developers /var/www/myapp

passwd

شرح و اپشن‌های مهم: تغییر یا تنظیم رمز عبور حساب کاربری. در برخی توزیع‌ها گزینه –stdin وجود دارد.

مثال اجرا:

passwd alice

whoami

شرح و اپشن‌های مهم: نمایش نام کاربری فعلی در شل.

مثال اجرا:

whoami

شرح و اپشن‌های مهم: نمایش UID، GID و گروه‌های عضویت کاربر. -u/-g/-G برای نمایش فقط UID/GID/گروه‌ها.

مثال اجرا:

id alice

useradd

شرح و اپشن‌های مهم: ایجاد حساب کاربری جدید. -m: ساخت دایرکتوری خانگی، -s: پوسته پیش‌فرض، -G: گروه‌های اضافی.

مثال اجرا:

useradd -m -s /bin/bash -G sudo alice

usermod

شرح و اپشن‌های مهم: تغییر مشخصات کاربر موجود. -aG برای اضافه‌کردن به گروه بدون حذف سایر گروه‌ها، -s تغییر شل.

مثال اجرا:

usermod -aG docker alice

userdel

شرح و اپشن‌های مهم: حذف کاربر. -r: حذف دایرکتوری خانگی و mail spool.

مثال اجرا:

userdel -r olduser

groups

شرح و اپشن‌های مهم: نمایش گروه‌هایی که کاربر عضو آن‌هاست. می‌توان نام کاربر را مشخص کرد.

مثال اجرا:

groups alice

شرح و اپشن‌های مهم: تبدیل به کاربر دیگر (پیش‌فرض root). -l یا – to login shell.

مثال اجرا:

su - alice

sudo

شرح و اپشن‌های مهم: اجرای دستور با امتیازات کاربر دیگر (پیش‌فرض root). -u USER اجرای دستور به‌عنوان آن کاربر، -k پاکسازی زمان‌سنج اعتبار.

مثال اجرا:

sudo -u www-data mkdir /var/www/myapp/cache

فصل 3 — فرآیندها و سرویس‌ها

فصل: مشاهده، کنترل و مدیریت فرآیندها و سرویس‌ها، لاگ‌ها و مانیتورینگ ساده.

شرح و اپشن‌های مهم: فهرست فرآیندهای جاری. aux یا -ef رایج برای دیدن همه فرآیندها با جزئیات.

مثال اجرا:

ps aux | grep nginx

top

شرح و اپشن‌های مهم: رابط تعاملی برای مشاهده فرآیندها و مصرف منابع؛ q برای خروج، H/F برای مرتب‌سازی و فیلتر.

مثال اجرا:

top -u alice

htop

شرح و اپشن‌های مهم: نسخهٔ بهبودیافته و تعاملی top با رابط رنگی و کلیدهای میانبر (اغلب جدا نصب می‌شود).

مثال اجرا:

htop

kill

شرح و اپشن‌های مهم: ارسال سیگنال به PID مشخص. پیش‌فرض SIGTERM (15)، -9 برای SIGKILL.

مثال اجرا:

kill -15 1234

killall

شرح و اپشن‌های مهم: ارسال سیگنال به همه فرآیندهای دارای نام مشخص. -9 برای SIGKILL.

مثال اجرا:

killall -9 apache2

nice

شرح و اپشن‌های مهم: اجرای یک فرمان با priority (nice value) تغییر یافته. -n VALUE برای مقدار nice.

مثال اجرا:

nice -n 10 ./long_running_task.sh

renice

شرح و اپشن‌های مهم: تغییر مقدار nice برای فرآیندهای در حال اجرا. -p PID برای مشخص کردن PID.

مثال اجرا:

renice -n 5 -p 1234

systemctl

مثال اجرا:

systemctl restart nginx.service

journalctl

شرح و اپشن‌های مهم: مشاهده لاگ‌های systemd journal. -u UNIT فیلتر بر اساس سرویس، -f دنبال‌کردن زنده، –since/–until برای بازه زمانی.

مثال اجرا:

journalctl -u nginx.service -f

dmesg

شرح و اپشن‌های مهم: خواندن حلقهٔ لاگ کرنل (پیغام‌های اولیه سخت‌افزار و درایورها). معمولاً به less فرستاده می‌شود.

مثال اجرا:

dmesg | less

uptime

شرح و اپشن‌های مهم: نمایش مدت زمان روشن بودن سیستم، کاربران واردشده و بار سیستم (load average).

مثال اجرا:

uptime

free

شرح و اپشن‌های مهم: نمایش حافظهٔ فیزیکی و swap و استفاده‌شده/آزاد. -h برای خوانا.

مثال اجرا:

free -h

vmstat

شرح و اپشن‌های مهم: گزارش فعالیت سیستم (CPU, memory, IO) در نمونه‌های زمانی. همراه با عدد برای تکرار/فاصله.

مثال اجرا:

vmstat 1 5

فصل 4 — شبکه و ابزارهای مرتبط

فصل: ابزارهای بررسی و پیکربندی شبکه، تست اتصال و ابزارهای DNS/HTTP.

شرح و اپشن‌های مهم: مدیریت پیکربندی شبکه (addr, link, route, neigh). جایگزین ifconfig/route.

مثال اجرا:

ip addr show

شرح و اپشن‌های مهم: نمایش سوکت‌ها و اتصالات شبکه (جایگزین netstat). -t TCP، -u UDP، -l گوش‌دهنده‌ها، -p فرآیند مربوط.

مثال اجرا:

ss -tulpen

netstat

شرح و اپشن‌های مهم: نمایش اتصالات شبکه، جدوال routing و گوش‌دهنده‌ها (در برخی سیستم‌ها منسوخ). -tulnp رایج.

مثال اجرا:

netstat -tulnp

ping

شرح و اپشن‌های مهم: تست دسترسی‌پذیری میزبان و اندازهٔ RTT. -c COUNT برای ارسال تعداد بسته مشخص.

مثال اجرا:

ping -c 4 8.8.8.8

traceroute

شرح و اپشن‌های مهم: دنبال‌کردن مسیر بسته‌ها تا مقصد و مشاهده تاخیر هر هاپ. -n برای نمایش IPها بدون رزولوشن.

مثال اجرا:

traceroute -n google.com

mtr

شرح و اپشن‌های مهم: ترکیب traceroute و ping برای مشاهده مسیر و آمار هر هاپ به‌شکل تعاملی.

مثال اجرا:

mtr 8.8.8.8

dig

شرح و اپشن‌های مهم: ابزار قدرتمند DNS برای پرس‌وجوها. +short خروجی خلاصه، @server برای پرسش از سرور مشخص.

مثال اجرا:

dig +short example.com

nslookup

شرح و اپشن‌های مهم: ابزار قدیمی‌تر برای پرس‌وجوی DNS؛ حالت تعاملی نیز دارد.

مثال اجرا:

nslookup example.com

curl

شرح و اپشن‌های مهم: انتقال داده با پروتکل‌های مختلف (HTTP/HTTPS). -I برای فقط هدرها، -L دنبال‌کردن ریدایرکت، -o/-O برای ذخیره خروجی، -s سایلنت.

مثال اجرا:

curl -I -L https://example.com

wget

شرح و اپشن‌های مهم: دانلود فایل‌ها از وب. -c ادامه دانلود ناقص، -r دانلود بازگشتی، -q سایلنت.

مثال اجرا:

wget -c https://example.com/file.tar.gz

ssh

شرح و اپشن‌های مهم: اتصال امن به شل دوردست. -p PORT مشخص کردن پورت، -i KEY برای کلید خصوصی، -A فعال‌سازی agent forwarding.

مثال اجرا:

ssh -i ~/.ssh/id_rsa -p 2222 user@server.example.com

scp

شرح و اپشن‌های مهم: کپی امن فایل‌ها بین میزبان‌ها با SSH. -r برای دایرکتوری‌ها، -P برای پورت (بزرگ P).

مثال اجرا:

scp -P 2222 -r ~/project user@server:/home/user/backup

rsync

شرح و اپشن‌های مهم: همگام‌سازی و کپی بهینهٔ فایل‌ها محلی یا روی سرور. -a آرشیو (حفظ مجوزها/زمان‌ها/لینک‌ها)، -z فشرده‌سازی در حین انتقال، -P پیشرفت و ادامه.

مثال اجرا:

rsync -azP ~/project/ user@server:/var/www/project/

iptables

شرح و اپشن‌های مهم: مدیریت قوانین فایروال در کرنل (در توزیع‌های جدید nftables نیز ممکن است جایگزین شود). زنجیره‌ها و قوانین INPUT/OUTPUT/FORWARD.

مثال اجرا:

iptables -L -n -v

nmap

شرح و اپشن‌های مهم: اسکن پورت و شناسایی سرویس‌ها روی میزبان‌ها. -sS برای اسکن SYN، -p PORTS برای پورت‌ها.

مثال اجرا:

nmap -sS -p 1-1024 192.168.1.0/24

فصل 5 — بایگانی و فشرده‌سازی

tar

شرح و اپشن‌های مهم: بایگانی و فشرده‌سازی/استخراج. -c ایجاد، -x استخراج، -v نمایش، -f FILE نام فایل آرشیو، -z gzip، -j bzip2، -J xz.

مثال اجرا:

tar -czvf archive.tar.gz ~/project

gzip

شرح و اپشن‌های مهم: فشرده‌سازی به فرمت gzip. -d یا gunzip برای استخراج، -k برای نگه‌داشتن فایل اصلی.

مثال اجرا:

gzip -k large.log

gunzip

شرح و اپشن‌های مهم: استخراج فایل‌های gzip (معادل gzip -d).

مثال اجرا:

gunzip archive.gz

bzip2

شرح و اپشن‌های مهم: فشرده‌سازی با الگوریتم bzip2 (معمولاً فشرده‌تر ولی کندتر از gzip). -d برای استخراج.

مثال اجرا:

bzip2 file.txt

شرح و اپشن‌های مهم: فشرده‌سازی با xz (اغلب بهترین نسبت فشرده‌سازی). -d استخراج.

مثال اجرا:

xz -z file.txt

zip

شرح و اپشن‌های مهم: ساخت فایل zip. -r برای پوشه‌ها، -9 برای حداکثر فشرده‌سازی.

مثال اجرا:

zip -r project.zip ./project

unzip

شرح و اپشن‌های مهم: استخراج فایل‌های zip. -d DEST برای تعیین مقصد.

مثال اجرا:

unzip archive.zip -d ./extracted

فصل 6 — نمایش و پردازش متن

فصل: ابزارهای نمایش فایل‌های متنی، جستجو و ویرایش خط فرمانی.

cat

شرح و اپشن‌های مهم: نمایش محتویات فایل یا چسباندن چند فایل. -n شماره‌گذاری خطوط.

مثال اجرا:

cat -n README.md

less

شرح و اپشن‌های مهم: مشاهده صفحه‌ای متن با پیمایش، جستجو با / و خروج با q.

مثال اجرا:

less /var/log/syslog

head

شرح و اپشن‌های مهم: نمایش N خط اول فایل. -n NUM.

مثال اجرا:

head -n 20 /var/log/syslog

tail

شرح و اپشن‌های مهم: نمایش N خط آخر فایل. -f دنبال‌کردن زنده (مانند tail -f).

مثال اجرا:

tail -n 50 -f /var/log/nginx/access.log

grep

شرح و اپشن‌های مهم: جستجوی الگو (regex) در فایل‌ها یا ورودی‌ها. -i بی‌حساس به حروف، -r جستجوی بازگشتی، -n نمایش شمارهٔ خط، -P برای Perl regex، -v معکوس کردن مطابقت.

مثال اجرا:

grep -Rin "TODO" ~/projects

sed

شرح و اپشن‌های مهم: ویرایش جریان متن (stream editor). قالب رایج جایگزینی: sed -i ‘s/old/new/g’ file. -n و p برای چاپ انتخابی.

مثال اجرا:

sed -i 's/DEBUG/INFO/g' /etc/myapp/config.ini

awk

شرح و اپشن‌های مهم: پردازش خط‌به‌خط متن و استخراج فیلدها. -F برای تعیین جداکننده، فراخوانی بلوک‌های شرط/عملیات.

مثال اجرا:

awk -F',' '{if($3>100) print $1,$3}' data.csv

cut

شرح و اپشن‌های مهم: برش فیلدها یا کاراکترها از هر خط. -d جداکننده، -f فیلدها.

مثال اجرا:

cut -d':' -f1 /etc/passwd

sort

شرح و اپشن‌های مهم: مرتب‌سازی خطوط. -n عددی، -r معکوس، -t جداکننده، -k برای کلید.

مثال اجرا:

sort -t',' -k2 -n sales.csv

uniq

شرح و اپشن‌های مهم: حذف یا شمارش خطوط تکراری (معمولاً بعد از sort). -c برای شمارش، -u فقط خطوط غیرتکراری، -d فقط تکراری‌ها.

مثال اجرا:

sort names.txt | uniq -c | sort -nr

شرح و اپشن‌های مهم: ترجمه یا حذف/فشرده‌سازی کاراکترها. مفید برای تبدیل حروف کوچک به بزرگ یا حذف newlineها.

مثال اجرا:

tr '[:lower:]' '[:upper:]' < file.txt

شرح و اپشن‌های مهم: شمارش خطوط، کلمات، بایت‌ها. -l خطوط، -w کلمات، -c بایت‌ها.

مثال اجرا:

wc -l *.log

strings

شرح و اپشن‌های مهم: استخراج رشته‌های متنی از فایل‌های باینری (برای تحلیل سریع).

مثال اجرا:

strings /usr/lib/somebinary | head

patch

شرح و اپشن‌های مهم: اعمال diff/patch برای بروزرسانی فایل‌ها بر اساس فایل patch.

مثال اجرا:

patch -p1 < changes.patch

diff

شرح و اپشن‌های مهم: مقایسه دو فایل یا دایرکتوری (خروجی برای patch مفید). -u برای خروجی unified.

مثال اجرا:

diff -u file.old file.new

فصل 7 — توسعه، بسته‌ها و ابزارهای محیط

apt

شرح و اپشن‌های مهم: مدیریت بسته در Debian/Ubuntu. update برای بروزرسانی فهرست بسته‌ها، upgrade برای ارتقاء بسته‌ها، install/uninstall برای نصب و حذف.

مثال اجرا:

apt update && apt install -y htop

dnf

شرح و اپشن‌های مهم: مدیریت بسته در Fedora/CentOS/RHEL جدیدتر. install, update, remove.

مثال اجرا:

dnf install -y nginx

yum

شرح و اپشن‌های مهم: مدیریت بسته در توزیع‌های قدیمی‌تر RHEL/CentOS. install, update, remove.

مثال اجرا:

yum install -y git

pip

شرح و اپشن‌های مهم: مدیریت بسته‌های پایتون. install برای نصب، freeze فهرست نسخه‌ها.

مثال اجرا:

pip install requests

npm

شرح و اپشن‌های مهم: مدیریت بسته‌های Node.js. install, uninstall, run scripts.

مثال اجرا:

npm install -g http-server

git

شرح و اپشن‌های مهم: کنترل نسخه توزیع‌شده. clone, add, commit, push, pull, branch, checkout.

مثال اجرا:

git clone https://github.com/example/repo.git

make

شرح و اپشن‌های مهم: اجرای دستورات ساخت تعریف‌شده در Makefile. make target برای اجرای هدف مشخص.

مثال اجرا:

make build

gcc

شرح و اپشن‌های مهم: کامپایل‌کنندهٔ زبان C. -o برای تعیین خروجی، -Wall برای هشدارها.

مثال اجرا:

gcc -Wall -O2 -o myprog main.c

python

شرح و اپشن‌های مهم: اجرای اسکریپت‌های پایتون یا وارد محیط REPL. -m برای اجرای ماژول، -c اجرای کد خطی.

مثال اجرا:

python3 -m http.server 8000

node

شرح و اپشن‌های مهم: اجرای برنامه‌های Node.js، npm بیشتر وظیفه مدیریت بسته را دارد.

مثال اجرا:

node server.js

java

شرح و اپشن‌های مهم: اجرای بایت‌کد جاوا (java) یا کامپایل (javac). -jar برای اجرای فایل JAR.

مثال اجرا:

java -jar app.jar

docker

شرح و اپشن‌های مهم: مدیریت کانتینرها و تصاویر. run برای اجرای کانتینر، ps برای فهرست، logs برای لاگ‌ها، exec برای اجرای فرمان داخل کانتینر.

مثال اجرا:

docker run -d --name web -p 8080:80 nginx:latest

docker-compose

شرح و اپشن‌های مهم: اجرای سرویس‌های چندکانتینری بر پایه docker-compose.yml. up, down, logs, ps.

مثال اجرا:

docker-compose up -d

kubectl

شرح و اپشن‌های مهم: مدیریت منابع Kubernetes. get, describe, apply, logs, exec.

مثال اجرا:

kubectl get pods -A

virtualenv

شرح و اپشن‌های مهم: ایجاد محیط مجازی پایتون. python -m venv نیز جایگزین مدرن است.

مثال اجرا:

python3 -m venv .venv

pipenv

شرح و اپشن‌های مهم: مدیریت محیط و وابستگی پایتون (بعضی پروژه‌ها از آن استفاده می‌کنند).

مثال اجرا:

pipenv install requests

فصل 8 — فایل‌های باینری، پکیج‌ها و سیستم فایل

ldd

شرح و اپشن‌های مهم: نمایش وابستگی‌های کتابخانه‌ای یک باینری لینوکسی.

مثال اجرا:

ldd /usr/bin/ls

strace

شرح و اپشن‌های مهم: دنبال‌کردن فراخوانی‌های سیستمی و سیگنال‌ها برای دیباگ برنامه‌ها. -f دنبال‌کردن فرایندهای فرزند.

مثال اجرا:

strace -f -o trace.log ./myapp

lsof

شرح و اپشن‌های مهم: فهرست فایل‌های باز و سوکت‌ها؛ مفید برای یافتن فرآیندهایی که فایل یا پورت را در اختیار دارند.

مثال اجرا:

lsof -i :8080

file

شرح و اپشن‌های مهم: شناسایی نوع فایل براساس magic bytes.

مثال اجرا:

file /usr/lib/libc.so.6

mount

شرح و اپشن‌های مهم: اتصال سیستم فایل به نقطهٔ mount. -t برای نوع فایل‌سیستم، -o برای گزینه‌ها.

مثال اجرا:

mount -t ext4 /dev/sdb1 /mnt/data

umount

شرح و اپشن‌های مهم: جدا کردن سیستم فایل از نقطهٔ mount.

مثال اجرا:

umount /mnt/data

blkid

شرح و اپشن‌های مهم: نمایش UUID و نوع پارتیشن/دیسک‌ها.

مثال اجرا:

blkid

fdisk

شرح و اپشن‌های مهم: مدیریت پارتیشن‌بندی دیسک (تعامل دستی). برای عملیات اسکریپتی parted بهتر است.

مثال اجرا:

fdisk -l

parted

شرح و اپشن‌های مهم: ابزار پیشرفته‌تر مدیریت پارتیشن (پشتیبانی از GPT).

مثال اجرا:

parted /dev/sda print

mkfs

شرح و اپشن‌های مهم: ایجاد فایل‌سیستم روی پارتیشن (mkfs.ext4, mkfs.xfs و …).

مثال اجرا:

mkfs.ext4 /dev/sdb1

fsck

شرح و اپشن‌های مهم: بررسی و تعمیر سیستم فایل (معمولاً قبل از mount یا در حالت rescue).

مثال اجرا:

fsck -f /dev/sdb1

tune2fs

شرح و اپشن‌های مهم: تنظیم پارامترهای فایل‌سیستم ext2/3/4 (مثلاً UUID, reserved blocks).

مثال اجرا:

tune2fs -l /dev/sdb1

dumpe2fs

شرح و اپشن‌های مهم: نمایش جزئیات سوپر بلاک و گروه‌های بلوک برای ext فایل‌سیستم‌ها.

مثال اجرا:

dumpe2fs /dev/sdb1 | head

فصل 9 — زمان‌بندی، باتری، لاگین و خاموش/راه‌اندازی

crontab

شرح و اپشن‌های مهم: زمان‌بندی اجرای وظایف دوره‌ای برای کاربر. -e ویرایش، -l فهرست، -r حذف.

مثال اجرا:

crontab -e

شرح و اپشن‌های مهم: زمان‌بندی یک‌باره اجرای دستور در زمان مشخص. برخی سیستم‌ها باید atd فعال باشد.

مثال اجرا:

echo "backup.sh" | at 02:00 tomorrow

shutdown

شرح و اپشن‌های مهم: خاموش یا ریبوت سیستم. -h halt، -r reboot، +m تاخیر برحسب دقیقه، now برای فوری.

مثال اجرا:

shutdown -r now

reboot

شرح و اپشن‌های مهم: ریبوت سیستم (معمولاً معادل shutdown -r).

مثال اجرا:

reboot

halt

شرح و اپشن‌های مهم: متوقف کردن سیستم (خاموش کردن CPU).

مثال اجرا:

loginctl

شرح و اپشن‌های مهم: مدیریت نشست‌ها و کاربران لاگین شده (systemd-logind).

مثال اجرا:

loginctl list-sessions

acpi

شرح و اپشن‌های مهم: نمایش وضعیت باتری و برق (در لپ‌تاپ‌ها).

مثال اجرا:

acpi -V

timedatectl

شرح و اپشن‌های مهم: مشاهده و تنظیم زمان سیستم و منطقه زمانی، هماهنگ‌سازی NTP.

مثال اجرا:

timedatectl set-timezone Asia/Tehran

فصل 10 — ابزارهای مفید دیگر و دیباگ

hexdump

شرح و اپشن‌های مهم: نمایش هگزا و یک نمای باینری از فایل‌ها.

مثال اجرا:

hexdump -C binaryfile | head

watch

شرح و اپشن‌های مهم: اجرای دستور به‌صورت دوره‌ای و نمایش تغییرات (پیش‌فرض هر 2 ثانیه).

مثال اجرا:

nohup

شرح و اپشن‌های مهم: اجرای فرمان بدون قطع‌شدن هنگام logout؛ خروجی به nohup.out می‌رود مگر ریدایرکت شود.

مثال اجرا:

nohup ./long_task.sh &

screen

شرح و اپشن‌های مهم: ابزار مولتی‌پلکس ترمینال برای اجرا و جداشدن نشست‌ها. مشابه tmux.

مثال اجرا:

screen -S mysession

tmux

شرح و اپشن‌های مهم: مولتی‌پلکسر ترمینال مدرن با پنجره‌ها و جلسات جداشدنی.

مثال اجرا:

tmux new -s dev

curl (ابزار تست HTTP)

شرح و اپشن‌های مهم: درخواست‌های HTTP، ارسال JSON با -d و هدر با -H، -I برای سرآیندها، -v برای verbose.

مثال اجرا:

curl -X POST -H "Content-Type: application/json" -d '{"name":"test"}' https://api.example.com/items

strace (تکرار در فصل فایل باینری)

شرح و اپشن‌های مهم: دنبال‌کردن تماس‌های سیستمی برای دیباگ.

مثال اجرا:

strace -f -o trace.log ./myapp

ltrace

شرح و اپشن‌های مهم: مشابه strace ولی برای کتابخانه‌های سطح کاربر (library calls).

مثال اجرا:

ltrace ./myapp

perf

شرح و اپشن‌های مهم: ابزار پروفایلینگ عملکرد برنامه/کرنل.

مثال اجرا:

perf record -o perf.data -- ./myapp

نکات جمع‌بندی و بهترین شیوه‌ها

– برای بیشتر عملیات خطرناک (مثل rm -rf یا mkfs) همیشه مسیر و هدف را بازبینی کنید.

– از گزینه‌های verbose (-v) و dry-run (اگر در ابزار وجود دارد، مانند rsync –dry-run) برای دیدن نتیجه پیش از اعمال استفاده کنید.

– ترکیب ابزارها (مثلاً find | xargs | grep | sed) قابلیت‌های قدرتمندی فراهم می‌کند؛ اما در اسکریپت‌ها از حالات امن (نقل‌قول، null-terminated با -print0 و xargs -0) استفاده کنید.

– مستندات هر ابزار را با man command یا command –help مطالعه کنید تا گزینه‌های دقیق توزیع/نسخه را ببینید.

4.2/5 - (3262 امتیاز)