ابردیجیتال » مرکز آموزش ابردیجیتال » آموزش سیستم عامل

مقدمه

Linux به‌عنوان هستهٔ سیستم‌عامل، توسط توزیع‌های مختلف بسته‌بندی شده که هر کدام انتخاب‌های متفاوتی در مورد مدیریت بسته، محیط دسکتاپ، چرخه انتشار، و هدف کاربری عرضه می‌کنند. در ۲۰۲5، اکوسیستم لینوکس متنوع‌تر و کاربردمحورتر از همیشه است: توزیع‌های کاربرمحور و مبتدی (Ubuntu, Mint, Zorin)، توزیع‌های توسعه و cutting‑edge (Fedora, Arch)، توزیع‌های سرور و سازمانی (Debian, Alma/Rocky, Ubuntu Server, RHEL)، توزیع‌های تخصصی برای گیمینگ (Pop!_OS, SteamOS, Bazzite/Nobara)، و توزیع‌های امنیت/حریم‌خصوصی (Qubes, Tails, Kali). انتخاب مناسب وابسته به هدف، سخت‌افزار، و سطح مهارتی شماست.

1) Ubuntu (از جمله Ubuntu LTS و نسخهٔ Desktop)

– توزیع مبتنی بر Debian، توسعه‌یافته توسط Canonical، با چرخهٔ LTS (Long Term Support) معمولاً ۵ سال برای نسخه‌های LTS و پکیج‌های تازه‌تر در نسخه‌های میان‌نسخه. Ubuntu Desktop در ۲۰۲۴–۲۰۲۵ با GNOME (نسخه‌های جدید) و بهینه‌سازی‌های سخت‌افزاری عرضه شده؛ Canonical تمرکز روی پشتیبانی از ARM/RISC‑V، Snap بسته‌بندی، و خدمات تجاری (Ubuntu Pro) را ادامه داده است.

– نکات کلیدی: مخازن بزرگ، جامعهٔ فعال، نصب‌کنندهٔ گرافیکی آسان، پشتیبانی قوی برای سخت‌افزارهای جدید، گزینه‌های enterprise (Ubuntu Pro).

– مزایا: تجربهٔ کاربری ساده برای مبتدیان، پشتیبانی طولانی برای LTS، اسناد و آموزش فراوان، اکوسیستم نرم‌افزاری غنی.

– معایب: بسته‌های snap (برخی کاربران از snap انتقاد دارند)، سنگینی نسبی برای سخت‌افزار قدیمی، بعضی تنظیمات پیش‌فرض ممکن است برای توسعه‌گران کمی محدود باشد.

– مناسب برای: کاربران خانگی که می‌خواهند «همین الآن کار کند»، ادارات/محیط‌های آموزشی، توسعه‌دهندگان عمومی، سرورهای کوچک با Ubuntu Server.

– پیشنهاد نصب/پیکربندی: از نسخهٔ LTS برای ثبات استفاده کنید؛ برای توسعهٔ ML/GPU، درایورهای NVIDIA را از repos رسمی یا PPA نصب کنید؛ برای سرویس/امنیت از unattended-upgrades و Ubuntu Pro بهره ببرید.

2) Linux Mint

– توزیع مبتنی بر Ubuntu LTS (و گاهی نسخهٔ LMDE بر پایهٔ Debian) با تمرکز بر سه محیط دسکتاپ Cinnamon (پیش‌فرض)، MATE و Xfce. هدف Mint ارائهٔ تجربهٔ دسکتاپ سنتی و آشنا برای مهاجران از ویندوز است.

– نکات کلیدی: codecs رسانه‌ای پیش‌نصب، Timeshift برای snapshot/بازگردانی، عدم استفادهٔ اجباری از snaps (در سیاست پروژه).

– مزایا: رابط کاربری راحت و آشنا، عملکرد خوب روی سخت‌افزار متوسط، نصب‌کنندهٔ ساده و بسته‌های کاربردی پیش‌فرض.

– معایب: به‌روزرسانی‌ها با احتیاط اعمال می‌شوند (برای ثبات)، جامعهٔ پشتیبانی کمتر از Ubuntu ولی فعال است.

– مناسب برای: کاربران خانگی، مهاجران از ویندوز، کسانی که دسکتاپ سنتی می‌خواهند.

– پیشنهاد نصب: از نسخهٔ مبتنی بر Ubuntu LTS استفاده کنید؛ Timeshift را فعال کنید و PPAهای غیرضروری را با احتیاط اضافه کنید.

3) Pop!_OS (System76)

– توزیعی که توسط System76 توسعه یافته، پایهٔ Ubuntu را حفظ کرده اما تغییراتی در دسکتاپ (COSMIC) و مدیریت درایورهای گرافیکی مخصوصاً NVIDIA دارد. در ۲۰۲۴–۲۰۲۵ Pop!_OS تمرکز روی توسعه‌دهنگان ML، تجربهٔ بازی، و کار با GPU داشته است.

– نکات کلیدی: ISO با NVIDIA/AMD آماده، ابزارهای window tiling و افزونه‌های توسعه، تمرکز روی تجربهٔ تولیدی.

– مزایا: پشتیبانی عالی از GPU و درایورها، UX متمرکز بر تولید؛ خوب برای توسعهٔ ML و گیمینگ.

– معایب: جامعه نسبتاً کوچک‌تر از Ubuntu، برخی بسته‌ها ممکن است دیرتر به‌روزرسانی شوند نسبت به Fedora/Arch.

– مناسب برای: توسعه‌دهندگان ML، گیمرها، کسانی که خواهان تجربهٔ دسکتاپ تولیدی‌اند.

– پیشنهاد پیکربندی: از تصویر ISO مخصوص NVIDIA استفاده کنید اگر کارت NVIDIA دارید؛ برای CUDA/ROCm از مستندات رسمی System76/Canonical پیروی کنید؛ از Flatpak/Snap برای برنامه‌ها بهره ببرید یا apt.

4) Fedora (Workstation و Silverblue)

– پروژه‌ای با backing از Red Hat، شناخته‌شده به‌خاطر نوآوری و بکارگیری سریع تکنولوژی‌های جدید (Wayland، PipeWire، جدیدترین GNOME). Fedora Workstation برای توسعه‌دهندگان مناسب است، و Fedora Silverblue یک نسخهٔ immutable/atomic است برای کاربران علاقه‌مند به امنیت و کانتینرسازی.

– نکات کلیدی: انتشار سریع و به‌روز، DNF بسته‌مدیر، تمرکز روی upstream.

– مزایا: دسترسی به نرم‌افزارهای جدید، محیط توسعهٔ به‌روز، تجربهٔ نزدیک به upstream.

– معایب: چرخهٔ پشتیبانی کوتاه‌تر (هر نسخه حدود 13 ماه حمایت)، ممکن است برای کاربران دنبال ثبات بلندمدت مناسب نباشد مگر با نسخه‌های مخصوص.

– مناسب برای: توسعه‌دهندگان، کسانی که می‌خواهند آخرین فناوری‌ها را آزمایش کنند، استفادهٔ enterprise نزدیک به RHEL.

– پیشنهاد پیکربندی: برای توسعه از Fedora Workstation استفاده کنید؛ اگر می‌خواهید سیستم immutable داشته باشید، Silverblue را انتخاب کنید و از toolbox و podman بهره ببرید.

5) Debian (Stable / Testing / Unstable)

– توزیع کلاسیک با تمرکز روی ثبات و آزادی نرم‌افزار؛ Debian پایهٔ بسیاری از توزیع‌ها (Ubuntu، Mint و غیره) است. شاخهٔ stable برای سرورها و محیط‌هایی که نیازمند پایداری‌اند پیشنهاد می‌شود؛ testing/unstable برای کسانی که به تعادل میان قابلیت‌ها و به‌روزرسانی تمایل دارند.

– نکات کلیدی: سه شاخهٔ release، مدیریت بستهٔ APT، policyهای سخت‌گیرانهٔ بسته‌بندی.

– مزایا: ثبات بسیار بالا، امنیت و پیش‌بینی‌پذیری؛ مناسب سرورهای تولیدی.

– معایب: بسته‌های شاخهٔ stable معمولاً قدیمی‌ترند؛ برای دسکتاپ مدرن ممکن است نیاز به backports یا flatpak باشد.

– مناسب برای: سرور ابری، محیط‌های production، کسانی که ثبات را بر نوآوری ترجیح می‌دهند.

– پیشنهاد پیکربندی: برای سرور Debian Stable را انتخاب کنید؛ از backports و snapshots برای نرم‌افزارهای لازم استفاده کنید؛ برای desktops از Debian Testing یا استفاده از Flatpak/Snap.

6) Arch Linux و Manjaro

– Arch — فلاسفهٔ «ساده و کم» با مدل rolling release و تمرکز روی آموزش کاربر؛ نصب و پیکربندی دستی (مدیریت توسط pacman و AUR). Manjaro — توزیعی مبتنی بر Arch که نصب و مدیریت را آسان‌تر و پایدارتر می‌کند (با حفاظت‌های اضافی روی مخازن).

– نکات کلیدی: rolling release، AUR (برای Arch/کاربران Manjaro دسترسی به بسته‌های AUR)، مدیریت pacman، Arch Wiki منبع معتبر.

– مزایا: همیشه جدیدترین بسته‌ها، کنترل کامل روی سیستم، جامعهٔ گسترده (Arch Wiki).

– معایب: ریسک بالاتر در به‌روزرسانی‌ها برای Arch؛ Manjaro سعی در کاهش این خطر دارد اما هنوز ممکن است نوسان وجود داشته باشد.

– مناسب برای: کاربران پیشرفته (Arch)، کاربران میانی که خواهان به‌روز بودن و آسانی نصب (Manjaro)، توسعه‌دهندگان نیازمند بسته‌های جدید.

– پیشنهاد پیکربندی: اگر تازه‌کارید از Manjaro استفاده کنید؛ برای Arch آمادهٔ خواندن Arch Wiki و پشتیبان‌گیری قبل از major upgrade باشید؛ از Timeshift (یا Btrfs snapshots) بهره ببرید.

7) RHEL / AlmaLinux / Rocky Linux / CentOS Stream

– RHEL (Red Hat Enterprise Linux) توزیع تجاری با پشتیبانی شرکتی است؛ پس از تغییرات CentOS، پروژه‌های AlmaLinux و Rocky Linux به‌عنوان جایگزین‌های سازگار با RHEL برای محیط‌های تولیدی اوپن‌سورس شکل گرفتند؛ CentOS Stream به عنوان یک شاخهٔ نزدیک به upstream برای RHEL فعالیت می‌کند.

– نکات کلیدی: پایداری شرکتی، پشتیبانی بلندمدت، مناسب برای دیتاسنتر و enterprise.

– مزایا: lifecycle طولانی، پشتیبانی امنیتی، سازگاری با نرم‌افزارهای سازمانی.

– معایب: RHEL هزینه دارد؛ Alma/Rocky ممکن است پشتیبانی رسمی مشابه نداشته باشند اما جامعه فعال‌اند.

– مناسب برای: سازمان‌ها و سرورهای تولیدی، محیط‌هایی که نیاز به تطابق با RHEL دارند.

– پیشنهاد پیکربندی: برای سازمان‌ها از RHEL با پشتیبانی رسمی یا Alma/Rocky برای راه‌حل رایگان استفاده کنید؛ از مدیریت patch (Satellite/Spacewalk/custos) برای lifecycle بهره ببرید.

8) SteamOS, Bazzite, Nobara و توزیع‌های گیمینگ

– توزیع‌هایی که تمرکز روی تجربهٔ بازی، پشتیبانی از Proton/Steam، و درایورهای گرافیکی دارند. SteamOS (Valve) برای Steam Deck و دسکتاپ گیمینگ، Bazzite/Nobara (پروژه‌هایی برای بهبود تجربه گیمینگ روی Fedora/RHEL-derived) با packageها و patchهای آماده.

– نکات کلیدی: پشتیبانی از Proton، تنظیمات پیش‌فرض برای gamepad و performance، ISOهای با درایورهای از پیش پیکربندی‌شده.

– مزایا: نصب سریع برای گیمرها، بهینه‌سازی درایور و latency، پشتیبانی از Steam Deck اکوسیستم.

– معایب: ممکن است برای کاربرد عمومی دسکتاپ مناسب نباشند؛ گاهی بسته‌ها و محیط‌های توسعه درون‌شان محدودترند.

– مناسب برای: گیمرهای دسکتاپ، کاربران Steam Deck، کسانی که می‌خواهند سیستم گیمینگ آماده داشته باشند.

– پیشنهاد پیکربندی: از توزیع‌های مخصوص کارت گرافیک خود استفاده کنید؛ Proton/Proton GE را نصب و تست کنید؛ استفاده از Steam Flatpak/Native بسته به توزیع.

9) Qubes OS و Tails (حریم خصوصی و امنیت)

– Qubes OS — طراحی مبتنی بر امنیت با ایزوله‌سازی اپ‌ها در VMهای جداگانه (qubes)؛ مناسب برای کاربران با نیاز امنیتی بسیار بالا. Tails — توزیعی live که همهٔ ترافیک را از طریق Tor هدایت می‌کند و برای مرور ناشناس طراحی شده است.

– نکات کلیدی: Qubes نیازمند سخت‌افزار قوی (virtualization, VT-x/AMD‑V)، Tails برای حریم‌خصوصی موقتی و مرور امن مفید است.

– مزایا: بالاترین سطح ایزولاسیون (Qubes)، ناشناس‌سازی ترافیک (Tails).

– معایب: پیچیدگی و نیاز سخت‌افزاری (Qubes)، عملکرد کمتر برای استفادهٔ روزمره، محدودیت در نصب دائمی (Tails).

– مناسب برای: خبرنگاران، فعالان حقوق بشر، مدیران امنیت و کسانی که حریم‌خصوصی حیاتی است.

– پیشنهاد پیکربندی: برای Qubes از سخت‌افزار با IOMMU و CPU virtualization قوی استفاده کنید؛ برای Tails از USB boot و دستورالعمل‌های Tor Project پیروی کنید.

10) Kali Linux

– توزیع مبتنی بر Debian برای تست نفوذ و pentesting که مجموعه‌ای از ابزارهای امنیتی را به همراه دارد. نسخه‌های live و installer موجود است.

– نکات کلیدی: شامل ابزارهای network scanning, exploitation, forensics و غیره؛ طراحی برای کار حرفه‌ای در امنیت است.

– مزایا: مجموعهٔ ابزار وسیع، جامعهٔ امنیتی، آماده برای آموزش و تست.

– معایب: برای دسکتاپ روزمره توصیه نمی‌شود؛ استفادهٔ نادرست یا بدون دانش می‌تواند خطرناک باشد.

– مناسب برای: متخصصان امنیت، دانشجویان دوره‌های pentest، محققان.

– پیشنهاد پیکربندی: از Kali (non-root user mode) نسخهٔ رسمی استفاده کنید؛ محیط را در VM اجرا کنید برای ایزولاسیون؛ مستندات Offensive Security را دنبال کنید.

11) Lightweight Distros: Lubuntu, Xubuntu, AntiX, Tiny Core

– توزیع‌هایی با محیط‌های سبک مانند LXQt، XFCE یا طراحی خیلی فشرده (Tiny Core) برای جان بخشیدن به سخت‌افزار قدیمی یا منابع محدود.

– نکات کلیدی: مصرف کم RAM/CPU، بوت سریع، مناسب لپ‌تاپ‌ها/سیستم‌های قدیمی.

– مزایا: عملکرد مناسب روی سخت‌افزار قدیمی، عمر باتری بهتر، سریع بودن.

– معایب: ظاهر کمتر مدرن، ممکن است بعضی برنامه‌ها به‌صورت سنگین اجرا شوند.

– مناسب برای: لپ‌تاپ‌های قدیمی، دستگاه‌های IoT با رابط گرافیکی محدود.

– پیشنهاد پیکربندی: از نسخه‌های LTS پایه (مثلاً Lubuntu بر پایه Ubuntu LTS) استفاده کنید؛ محیط lightdm و مدیریت power را بهینه کنید؛ swapfile یا zram را برای حافظهٔ کمتر فعال کنید.

12) NixOS و Gentoo

– NixOS — سیستم پیکربندی declarative با بسته‌های ایزوله‌شده توسط Nix package manager؛ مناسب برای reproducible builds. Gentoo — توزیع مبتنی بر سورس با Portage که اجازهٔ کامپایل و بهینه‌سازی کامل می‌دهد.

– نکات کلیدی: NixOS برای reproducibility, CI/CD و محیط‌های infrastructure-as-code؛ Gentoo برای کسانی که می‌خواهند هر جزء را از سورس بسازند.

– مزایا: کنترل و تکرارپذیری بالا (Nix), بهینه‌سازی دقیق و عملکرد بالا (Gentoo).

– معایب: منحنی یادگیری تند، زمان‌بر بودن (به‌ویژه Gentoo برای کامپایل).

– مناسب برای: علاقه‌مندان به سیستم‌عامل، مهندسان DevOps که reproducible systems می‌خواهند، آموزش و پژوهش.

– پیشنهاد پیکربندی: برای NixOS از declarative configuration استفاده کنید؛ برای Gentoo از مستندات و USE flags به دقت بهره ببرید؛ برای هر دو از ماشین‌های آزمایشی قبل از production استفاده کنید.

13) OpenSUSE (Leap و Tumbleweed)

– openSUSE دو شاخهٔ اصلی دارد: Leap (stable، مناسب برای محیط‌های سازمانی) و Tumbleweed (rolling release با به‌روزرسانی‌های مداوم). YaST به‌عنوان ابزار پیکربندی قوی شناخته می‌شود.

– نکات کلیدی: YaST برای مدیریت سیستم، zypper برای بسته‌بندی، Leap مناسب برای ثبات سازمانی، Tumbleweed برای به‌روز بودن.

– مزایا: ابزارهای مدیریت قوی، مناسب enterprise، گزینهٔ بین stability و cutting-edge.

– معایب: جامعه نسبتاً کوچکتر از Ubuntu، برخی بسته‌ها در repos رسمی ممکن است کمتر باشند (ولی OBS کمک می‌کند).

– مناسب برای: sysadminها، کسانی که می‌خواهند تعادل بین ثبات و نوآوری داشته باشند.

– پیشنهاد پیکربندی: برای سرور یا production از Leap استفاده کنید؛ برای توسعه یا workstation از Tumbleweed؛ YaST را برای مدیریت شبکه، سرویس‌ها و کاربران بکار گیرید.

روندها و نکات استراتژیک تا اکتبر 2025

– رشد توزیع‌های گیمینگ: Valve و اکوسیستم SteamOS/Proton باعث شده تا توزیع‌های مخصوص بازی اصلاح و بهینه شوند؛ Pop!_OS و Bazzite/Nobara نقش برجسته‌ای دارند.

– Immutable OS و declarative configs: Silverblue، NixOS و رویکردهای immutable بیشتر محبوب شده‌اند (امنیت و reproducibility).

– جایگزینی CentOS: پس از تغییرات CentOS، AlmaLinux و Rocky Linux به‌عنوان گزینه‌های اصلی برای جایگزینی CentOS در محیط‌های تولیدی تثبیت شده‌اند.

– پشتیبانی GPU و ML: تمرکز شدید روی پشتیبانی CUDA/ROCm، نصب مجموعه‌های ML آسان‌تر (با تصاویر آماده برای Pop!_OS و Ubuntu).

– بهبود تجربه دسکتاپ برای تازه‌کارها: Zorin, Mint, Pop!_OS همچنان تجربهٔ ورود را تسهیل می‌کنند.

راهنمای کوتاه انتخاب بر اساس نقش

– مبتدی خانگی: Ubuntu LTS یا Linux Mint.

– توسعه‌دهنده: Fedora یا Pop!_OS؛ اگر دنبال کنترل کامل، Arch.

– سرور سازمانی: Debian Stable یا Alma/Rocky یا RHEL.

– گیمینگ: Pop!_OS یا SteamOS یا Bazzite/Nobara.

– حریم‌خصوصی/امنیت: Qubes OS یا Tails.

– سخت‌افزار قدیمی: Lubuntu، Xubuntu یا AntiX.

– reproducible infra: NixOS.